Ostatnie wydarzenia z Krakowa, w efekcie których wojewódzki konserwator zabytków nałożył na inwestora karę w wysokości 500.000 zł (czyli maksymalną możliwą karę wynikającą z przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami) za przeprowadzenie rozbiórki zabytkowej kopuły dawnego kościoła św. Jadwigi, pokazują jak istotne jest zadbanie przez właściciela zabytkowej nieruchomości o uzyskanie stosownych pozwoleń ze strony służb konserwatorskich.
Wydarzenia z Krakowa zakończyły się na razie na etapie nałożenia kary finansowej na inwestora. Nie możne jednak wykluczyć, iż właściciel nieruchomości zobowiązany zostanie do odbudowania uszkodzonego wcześniej zabytku (zgodnie z zapewnieniami właściciela, takie były jego pierwotne intencje).
Podobna sytuacja miała bowiem miejsce przed laty w podwarszawskim Konstancinie. W tamtym przypadku zniszczona została podmiejska willa „Julisin” z pierwszej połowy XX wieku. Mając na uwadze zachowanie chronionego układu urbanistycznego, wojewódzki konserwator zabytków nakazał właścicielowi odbudowanie obiektu w jego pierwotnej formie.
Co na to przepisy?
Działania władz konserwatorskich w takich sprawach oparte są na postanowieniach ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Przepisy w niej zawarte uprawniają wojewódzkiego konserwatora zabytków z jednej stron do nakazania przywrócenia stanu poprzedniego zabytku, z drugiej do obciążenia właściciela karą finansową.
Pierwsze ze wskazanych powyżej uprawnień zawarte zostało w treści art. 45 ustawy. Zgodnie z jego treścią, nakaz przywrócenia stanu poprzedniego może dotyczyć sytuacji nie tylko całkowitego zniszczenia zabytku, ale również prowadzenia m.in. prac konserwatorskich, badań konserwatorskich i archeologicznych oraz robót budowlanych, w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwoleniu. Co więcej, w treści decyzji konserwator decyduje również o terminie, w którym takie prace naprawcze mają zostać przez właściciela przeprowadzone.
Drugim uprawnieniem konserwatora w takiej sytuacji jest nałożenie na właściciela kary finansowej. Zgodnie z treścią art. 107d ustawy, kara taka może być nałożona m.in. w sytuacji wykonywania prac konserwatorskich lub budowlanych na zabytku lub w jego otoczeniu, bez wcześniejszej zgody w tym zakresie. Skutkiem prowadzenia takich działań może być nałożenie kary finansowej w wysokości od 500 do 500.000 zł.
Na początku artykułu opisaliśmy dwie sytuację, które z uwagi na charakter działań oraz rodzaj zabytku, przedarły się do świadomości publicznej. Należy mieć jednak na uwadze, iż omawiane regulacje dotyczą nie tylko takich spektakularnych wydarzeń, jak wyburzenie zabytku, ale także każdego innego odstępstwa w prowadzonych pracach od pierwotnie udzielonego zezwolenia. Dlatego wiele z decyzji wydanych na podstawie tych przepisów dotyczyło m.in. urządzeń technicznych lub reklam wielkopowierzchniowych.
Nie można zapomnieć o przepisach karnych
Można sobie również wyobrazić sytuację, w której ograny ochrony konserwatorskiej decydują się również na wytoczenie przeciwko właścicielowi zabytku najcięższych dział, tj. przepisów karnych z ustawy o ochronie zabytków.
Zawarte w treści Rozdziału 11 ustawy przepisy penalizują m.in. sam akt niszczenia (umyślnego i nieumyślnego) zabytków. W przypadku działania umyślnego grożąca kara wynosi aż do 8 lat pozbawienia wolności. Nie bez znaczenia dla ewentualnego sprawcy będzie również możliwość nałożenia na niego nawiązki na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków, której wysokość ustalana jest w oparciu o wartość zniszczonego zabytku. Dodatkowo, wprowadzona została również odpowiedzialność karna dla właścicieli zabytków, którzy nie zabezpieczyli w odpowiedni sposób zabytku, doprowadzający tym samym do jego zniszczenia lub uszkodzenia. Czyn taki zagrożony jest karą aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny.
Kary te są oczywiście orzekane w wyrokach karnych sądów powszechnych, a nie przez służby konserwatorskie.
O tym, że przepisy te nie pozostają martwe przekonał się kilka lat temu właściciel zabytkowej zajezdni tramwajowej w Łodzi. Po tym jak zburzył on powyższy budynek bez stosownych zezwoleń ze strony m.in. władz konserwatorskich, wszczęte zostało postępowanie karne. Wyrok, który w nim zapadł (kara pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz nawiązka na rzecz Towarzystwa Opieki nad Zabytkami) może odstraszyć innych potencjalnych właścicieli, którzy chcieliby pozbyć się problemu na zasadzie metody „faktów dokonanych”. To uświadamia, że wszelkie plany właścicieli dotyczące zabytków powinny być przeprowadzane w sposób rozważny i w oparciu o obowiązujące przepisy prawa.
Autor:
adwokat Jędrzej Niklewicz
Fotografia:
Chełmsko Śląskie, autor: Marcin Kaczmarek
Słowa kluczowe:
Zabytki, ochrona zabytków, wyburzenie, odpowiedzialność właścicieli zabytków, służby konserwatorskie, pozwolenia