Polski Związek Piłki Nożnej wprowadził progresywne przepisy chroniąc zawodniczki w okresie ciąży oraz macierzyństwa.
Przepisy rozmaitych związków sportowych lub lig zawodowych w sportach zespołowych często regulują sytuacje, w których zawodnicy nie są w stanie – czasowo lub permanentnie – realizować swoich obowiązków kontraktowych z powodu kontuzji lub choroby. Nie jest to (niestety) absolutna norma, lecz w wielu sportach przepisy chronią zawodników przed nieuzasadnionym obniżeniem ich wynagrodzeń lub wypowiedzeniem przez kluby kontraktów. Materią, której dotychczas nie regulowano w przepisach sportowych był temat ciąż i macierzyństwa sportsmenek. Pomimo tego, że najpopularniejsze sporty zespołowe, w których uczestniczą drużyny kobiece to koszykówka oraz – przede wszystkim – piłka siatkowa, to pierwszym związkiem, który zdecydował się stworzyć przepisy chroniące kobiety – zawodniczki w okresie ciąży oraz macierzyństwa jest Polski Związek Piłki Nożnej. Jest to z jednej strony spowodowane faktem, że kobieca piłka nożna szybko zyskuje popularność, a także znaczną uwagę mediów, sponsorów oraz związków piłki nożnej. Po drugie, w piłce nożnej silną pozycję mają związki zawodowe piłkarzy i piłkarek), które na szczeblu międzynarodowym (FIFPro) są w stanie przekonać piłkarskich prawodawców (FIFA) do wprowadzania regulacji chroniącej prawa zawodników. Przepisy PZPN stanowią zatem implementację przepisów międzynarodowej federacji piłki nożnej w tym zakresie, podlinkowanych poniżej.
(https://digitalhub.fifa.com/m/033101649cc3c480/original/f9cc8eex7qligvxfznbf-pdf.pdf)
Przepisy te dają zawodniczkom ochronę w tych sferach, które wydają się być w okresie ciąży lub macierzyństwa najbardziej wrażliwe, tj.:
– ochrona przed wypowiedzeniem kontraktu,
– ochrona przed obniżeniem wynagrodzenia,
– ochrona przed przymuszaniem zawodniczki do wykonywania kontraktu w sposób zagrażający bezpieczeństwu zdrowotnemu,
– ochrona przed przymuszaniem zawodniczki do skrócenia urlopu macierzyńskiego.
Kluby nie mają prawa wypowiedzieć zawodniczce kontraktu z powodu ciąży lub macierzyństwa
W czerwcu 2021 roku do uchwały Zarządu PZPN nr III/54 z dnia 27 marca 2015 roku pn. „Minimalne Wymagania dla standardowych kontraktów zawodników w sektorze zawodowej piłki nożnej” wprowadzono cały nowy artykuł 10.2, któremu nadano wymowny tytuł „Minimalne warunki dotyczące ciąży i macierzyństwa zawodniczek”. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu, ważność kontraktu nie może być uzależniona od tego, czy zawodniczka jest w ciąży, zajdzie w ciążę lub korzysta z praw związanych z macierzyństwem. Powyższe oznacza, że kontrakt zawodniczki nie może być rozwiązany lub podważony ze względu na jej ciążę. Jeżeli klub dopuści się jego wypowiedzenia z powodu ciąży lub zajścia w nią, wówczas działanie takie będzie poczytywane za rozwiązanie kontraktu z winy klubu. Taka kwalifikacja nie jest dla klubu pozytywna, gdyż wiąże się z uprawnieniem zawodniczki do otrzymania od klubu odszkodowania w wysokości nawet całego wynagrodzenia pozostałego do końca obowiązywania kontraktu, dodatkowo powiększonego o równowartość sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Co więcej, bezprawne wypowiedzenie kontraktu naraża klub na ryzyko dalszych sankcji dyscyplinarnych, w tym zakaz rejestrowania jakichkolwiek nowych Zawodniczek przez dwa pełne i kolejne okresy rejestracyjne. Zawodniczkom ułatwiono wykazanie, że ich ciąża lub macierzyństwo były przyczyną wypowiedzenia przez klub kontraktu ustanawiając w przepisach domniemanie tej właśnie przyczyny, jeżeli do wypowiedzenia doszło w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego. To oznacza, że to na klubie ciąży obowiązek udowodnienia, że przyczyny wypowiedzenia kontraktu były inne, niż zajście zawodniczki w ciążę lub skorzystanie przez nią z urlopu macierzyńskiego. Oczywiście, wszelkie postanowienia umowne uprawniające klub do wypowiedzenia kontraktu z powodu ciąży lub macierzyństwa będą uznawane za nieważne z mocy samej uchwały Zarządu PZPN nr III/54 z dnia 27 marca 2015 roku pn. „Minimalne Wymagania dla standardowych kontraktów zawodników w sektorze zawodowej piłki nożnej”.
Kluby nie mają prawa zmuszać zawodniczek do udziału w treningach lub meczach bez ich zgody lub wbrew orzeczeniom lekarskim
Ponadto, klub nie ma prawa zmuszać zawodniczki do wykonywania jej obowiązków kontraktowych – udziału w treningach lub zawodach – w okresie ciąży lub macierzyństwa, jak również nie może wywierać na niej presji w celu przymuszenia do skrócenia urlopu macierzyńskiego (pod groźbą sankcji dyscyplinarnych). W przypadku zajścia przez zawodniczkę w ciążę, może ona dalej uczestniczyć w treningach i zawodach, jednakże dopiero po uzyskaniu zgody lekarza prowadzącego ciążę zawodniczki oraz niezależnego lekarza wybranego wspólnie przez klub oraz zawodniczkę, który potwierdzi, że jest to dla niej bezpieczne. Jeżeli lekarz stwierdzi, że dalsze wykonywanie kontraktu w dotychczasowym zakresie nie jest dla niej bezpieczne lub tak uzna sama zawodniczka, wówczas klub ma obowiązek opracować wspólnie z zawodniczką alternatywny plan realizacji kontraktu. Uchwała nie wskazuje przykładów takich alternatywnych sposobów wykonywania przez zawodniczkę obowiązków kontraktowych. Istotne jest jednak, że taki alternatywny plan powinien zostać sformalizowany, czyli opracowany i zaakceptowany przez obie strony w formie pisemnej.
Wynagrodzenie w okresie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego zawodniczki
Przez cały okres wykonywania obowiązków kontraktowych – zarówno w tradycyjnym, jak i w alternatywnym modelu – zawodniczce należne jest wynagrodzenie w pełnej wysokości, aż do momentu jej nieobecności, po zawarciu porozumienia o alternatywnych formach realizacji obowiązków kontraktowych. Gdy zawodniczka nie będzie w stanie realizować swoich świadczeń z powodu ciąży lub macierzyństwa lub sama zdecyduje się na nieobecność z tych powodów, wówczas klub jest zobowiązany wypłacać jej wynagrodzenie (aż do momentu jej powrotu) w wysokości dwóch trzecich wynagrodzenia przewidzianego w kontrakcie przez cały okres jego obowiązywania, chyba że obowiązujące przepisy prawa powszechnego przewidują korzystniejsze dla zawodniczki warunki.
Prawo do powrotu do drużyny
Po zakończeniu nieobecności z powodu macierzyństwa zawodniczka ma prawo do aktywnego uczestnictwa w zajęciach sportowych swojej drużyny (pod warunkiem udzielenia stosownej zgody przez lekarza prowadzącego). Klub jest zobowiązany do zapewnienia zawodniczce stałej opieki medycznej, a także możliwości karmienia piersią niemowlęcia lub odciągania mleka w trakcie realizacji obowiązków kontraktowych.
Czy podobne przepisy obowiązują w innych sportach zespołowych?
Odpowiedź na pytanie, czy przepisy te są wystarczające zapewne będzie mogła zostać udzielona dopiero po czasie. Już teraz można jednak zadać sobie pytanie kiedy na wprowadzenie podobnych przepisów zdecydują się władze innych organizacji sportowych, w tym przede wszystkim Polskiego Związku Piłki Siatkowej oraz Polskiej Ligi Siatkówki? Należy zdać sobie bowiem sprawę, że PZPN jest w tym zakresie w Polsce prekursorem. Kobieca siatkówka jest bardzo popularnym sportem w Polsce, a w wielu miastach to właśnie kluby siatkówki żeńskiej są najwyżej notowanymi klubami na sportowej mapie kraju. Jednakże zawodniczki, które często muszą znacznie więcej poświęcić dla zrobienia kariery sportowej od swoich kolegów, nie otrzymują odpowiedniego wsparcia, jeżeli chcą pogodzić uprawianie sportu z założeniem rodziny. Zdecydowana większość kontraktów zawodniczych w piłce siatkowej to umowy cywilnoprawne o świadczenie usług, których ochrona prawna stoi na zdecydowanie słabszym poziomie, niż w przypadku umów o pracę, albowiem kodeks cywilny opiera się na generalnej zasadzie swobody umów (jakkolwiek należy pamiętać, że zgodnie z art. 5 Kodeksu cywilnego wykonywanie wynikających z nich uprawnień nie może stać w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego). Nie jest rzadkością, że w klubach piłki siatkowej obowiązują postanowienia kontraktowe, które w przypadku zajścia zawodniczki w ciążę uprawniają kluby do obniżenia wynagrodzenia lub wręcz rozwiązania kontraktu. Nie obowiązują jakiekolwiek przepisy związkowe, które by im tego zabraniały i dopóki to się nie zmieni, zawodniczki nie będą miały jakiejkolwiek skutecznej ochrony przed jednostronnymi obniżkami wynagrodzenia oraz rozwiązywaniem kontraktów w okresie ciąży lub macierzyństwa.
Fotografia w nagłówku: Alex Morgan.