Chcesz wywieźć Picassa? Sprawdź czy się opłaca!

Kilka dni temu Sąd w Madrycie skazał hiszpańskiego bankiera, kolekcjonera sztuki, a także wnuka założyciela Santander Group – Jaime’a Botina na karę 1,5 roku pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 52,4 milionów euro. Takie są konsekwencje próby wywiezienia z Hiszpanii obrazu „Głowa młodej kobiety” autorstwa Pabla Picassa.

Jaime Botin próbował wywieźć cenne dzieło już w 2012 roku, ale wówczas na przeszkodzie stanął mu brak odpowiednich zezwoleń. Jak stanowi hiszpańskie prawo, każde dzieło sztuki, które ma ponad 100 lat podlega ochronie prawnej, wobec czego nie można go wywozić bez specjalnego zezwolenia poza granice kraju. Miliarder nie uzyskał odpowiednich zezwoleń, ale jak widać nie zniechęciło go to do podjęcia próby nielegalnego wywiezienia dzieła. Sam kolekcjoner twierdzi, iż kierowała nim chęć zabezpieczenia obrazu w Szwajcarii. Władze natomiast twierdzą, iż fakt, że o pozwolenie starał się nie sam kolekcjoner osobiście, a przedstawiciele domu aukcyjnego Christie’s, jasno świadczy o zamiarze sprzedania obrazu.

W najgorszym ze scenariuszy tak właśnie może skończyć się próba nielegalnego wywozu zabytku. „Głowa młodej kobiety” została skonfiskowana i znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym Centrum Sztuki Królowej Zofii w Madrycie, a kolekcjoner będzie musiał uiścić karę grzywny w wysokości przekraczającej dwukrotność wartości obrazu.

Jak to wygląda w Polsce?

Nielegalny wywóz zabytku został uregulowany w art. 109 ustawy o Ochronie i Opiece nad Zabytkami (dalej u. o. z. o. z.). Przestępstwo tam skodyfikowane polega na wywiezieniu zabytku bez pozwolenia za granicę albo na wywiezieniu go za granicę i nie przewiezieniu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej po upływie terminu określonego w pozwoleniu.

Przestępstwo określone w art. 109 u. o. z. o. z. może polegać zarówno na bezpośrednim działaniu – wywóz zabytku, bądź też na zaniechaniu, tj. niezwróceniu zabytku na terytorium kraju w terminie wskazanym w pozwoleniu. Popełnienie przestępstwa nielegalnego wywozu zabytku zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 5 miesięcy do 3 lat. Nadto sprawca będzie musiał zapłacić nawiązkę w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia na wskazany przez sąd cel społeczny związany z opieką nad zabytkami. Sąd może także zasądzić przepadek dzieła, nawet jeśli nie stanowi ono własności sprawcy.

Przyjmijmy zatem, iż przy uwzględnieniu kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę przyjętego rozporządzeniem Rady Ministrów na 2020 rok., sąd mógłby zasądzić sprawcy nawiązkę w wysokości od 7 tysięcy zł do 78 tysięcy zł. Gdy porównamy te kwoty do kar wymierzonych za podobne przestępstwo w Hiszpanii, polskie regulacje wydają się być łagodne.

Art. 109 ww. ustawy przewiduje także nieumyślny typ tego przestępstwa. Dla takiej kwalifikacji czynu, sprawca nie może zdawać sobie sprawy z tego, iż przedmiot przewozu jest zabytkiem, lub że na wywożenie zabytku potrzebne jest zezwolenie. Zasadniczy problem stanowi zatem określenie czy dany przedmiot jest w świetle ustawy zabytkiem. Tak jak hiszpańskie prawo dość jasno określa, iż jest to każdy przedmiot, którego „wiek” możemy określić jako przekraczający 100 lat, to polskie regulacje są w tym względzie trochę mniej precyzyjne. Według ustawy zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, bądź ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną artystyczną lub naukową. Pierwszym problemem jest zatem ustalenie czy dany przedmiot jest zabytkiem, drugim natomiast, ustalenie do której z kategorii zabytków się zalicza. Zabytki ruchome dzieli się na trzy kategorie: zabytki nieobjęte zakazem wywozu, wymagające pozwolenia na wywóz oraz objęte zakazem wywozu. Kryteria zależne są od progu wieku i wartości przedmiotu. Przykładowo, wywiezienie obrazu „M 39” Wojciecha Fangora z 1969 r. o wartości 4,72 mln zł będzie wymagało uzyskania pozwolenia.

Opracowanie własne – lista przedmiotów wymagających pozwolenia na wywóz

Dokumenty

Uzyskanie pozwolenia nie będzie natomiast potrzebne, przykładowo w sytuacji wywozu obrazu polskiej malarki Ewy Juszkiewicz, jeśli jej dzieło zostanie wyceniane na kwotę 20 tysięcy złotych. Taki obraz nie będzie bowiem spełniał ustawowych kryteriów wartości i wieku. Warto jednak pamiętać, iż wywóz jakiegokolwiek dzieła poza granicę kraju może łączyć się z koniecznością przejścia kontroli celnej, do której należy się odpowiednio przygotować. Najlepiej mieć przy sobie dokument, który poświadczy wartość dzieła, czas jego powstania oraz potwierdzenie autora. W szczególności może to być wycena wykonana przez wyspecjalizowany podmiot, ewentualnie zaświadczenie od samego artysty (potwierdzenie zakupu).

Odmowa wydania pozwolenia

Hiszpański miliarder nie uzyskał pozwolenia na wywóz zabytku, głównie dlatego, że malarstwo Picassa uznawane jest za dziedzictwo narodowe, a hiszpański rząd dba o to, by wszystkie jego dzieła znajdowały się na terenie rodzimego kraju artysty. W Polce przewidziano podobną regulację prawną. Za granicę co do zasady, nie wywieziemy na stałe zabytków, które mają szczególną wartość dla dziedzictwa kulturowego RP. Zgodnie z art. 51 ust. 4 ustawy o. z. o. z. są to przede wszystkim obiekty wpisane do rejestru lub na Listę Skarbów Dziedzictwa, ale także dzieła należące do zbiorów publicznych (muzeów i bibliotek) stanowiące własność Skarbu Państwa.

Co z przywozem zabytków?

Obecnie ustawodawstwo polskie nie przewiduje większych utrudnień w przypadku przywozu zabytku do kraju. Zapowiadają się jednak liczne zmiany w tym zakresie, jak bowiem wskazuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przywozu dóbr kultury, które weszło w życie 01.01.2019 r., Państwa Członkowskie UE mają zorganizować system współpracy i wprowadzić odpowiednie przepisy w celu rozwinięcia bazy oraz kontroli legalnego wywozu i przywozu zabytków. Nowe regulacje mają określać między innymi rodzaje pozwoleń na przywóz, sposób ich uzyskania oraz odpowiedzialność karną za nielegalny przywóz.

autor: Katarzyna Frątczak
fotografia w nagłówku: „Głowa Młodej kobiety” autorstwa Pablo Picasso, Francuski Urząd Celny/Douane Fraçaise